Khi bạn chấp nhận một vai trò xã hội hoặc tuân theo một chuẩn mực xã hội, ở một mức độ nào đó, bạn sẽ tuân thủ (conforming) với mong đợi của xã hội. Sự tuân thủ (conformity) là xu hướng mọi người chấp nhận hành vi và ý kiến do các thành viên nhóm khác trình bày. Tại sao bạn tuân thủ? Có những hoàn cảnh nào mà bạn bỏ qua những ràng buộc xã hội và hành động độc lập được hay không? Các nhà tâm lý học xã hội đã nghiên cứu hai loại lực có thể dẫn đến sự tuân thủ:

• Các quá trình ảnh hưởng mang tính thông tin (informational influence) — muốn trở nên đúng đắn và hiểu đúng cách để hành động trong một tình huống nhất định.
• Các quá trình ảnh hưởng mang tính chuẩn mực (normative influence) — muốn được yêu thích, được chấp nhận và được những người khác chấp thuận.

Thử nghiệm của Asch dạy bài học về sự tuân thủ. Có những người không hoàn toàn bị lung lay bởi ảnh hưởng quy chuẩn — họ khẳng định sự độc lập của họ trong hầu hết các trường hợp (và một số mọi người luôn làm như vậy). Mặt khác, ta thấy rằng mọi người đôi khi sẽ tuân thủ, ngay cả trong những tình huống rõ ràng nhất. Tiềm năng tuân thủ đó là một yếu tố quan trọng của bản chất con người.

Còn thí nghiệm cổ điển do Muzafer Sherif (1935) thực hiện, đã chứng minh ảnh hưởng của thông tin có thể dẫn đến sự kết tinh chuẩn mực (norm chrystallization) như thế nào – sự hình thành và “kết đặc” một quy chuẩn. Một khi các chuẩn mực được thiết lập trong một nhóm, chúng có xu hướng tự duy trì.

Sự tuân thủ trong cuộc sống hàng ngày

Mặc dù bạn gần như chắc chắn chưa bao giờ phải đối mặt với các trường hợp cụ thể như thí nghiệm Asch, bạn có thể chắc chắn nhận ra các tình huống tuân thủ trong cuộc sống hàng ngày. Có rất nhiều tình huống dễ nhận ra.

Ví dụ, bạn có thể nhận thấy bạn đang mặc bộ trang phục mà bạn thấy khá ngớ ngẩn vì ai đó đã tuyên bố chúng hợp thời trang. (Chắc chắn điều đó đúng với những người khác.) Ngoài ra, thanh thiếu niên thường tuân theo các nhóm đồng đẳng liên quan đến các hành vi nguy cơ như sử dụng ma túy.

Khi mọi người tìm hiểu về thử nghiệm Asch, họ thường tự hỏi kết quả áp dụng cho hành vi của “bồi thẩm đoàn” ở mức độ nào: Quy trình nghiên cứu gợi nhớ đến hình ảnh bồi thẩm đoàn ngồi xung quanh bàn, khẳng định “có tội” hoặc “không có tội” khi bắt đầu ra phán quyết. Để kiểm tra sự tuân thủ theo quy định của bồi thẩm đoàn, các nhà nghiên cứu đã tổng hợp dữ liệu từ gần 3.500 bồi thẩm viên, những người đã tham gia vào các phiên tòa xét xử trọng tội (Waters & Hans, 2009). Bồi thẩm đoàn ra các phán quyết mà họ sẽ ra nếu chỉ có mình họ quyết định. Các nhà nghiên cứu đã xem xét các trường hợp các bồi thẩm đoàn có thể đưa ra quyết định đa số (nó chỉ ra rằng tất cả các bồi thẩm viên cuối cùng đã bỏ phiếu cho cùng một phán quyết). Họ phát hiện ra rằng 38% bồi thẩm đoàn bao gồm những người có phán quyết riêng khác với phán quyết mà họ đã công khai đồng ý! Cần lưu ý là các thử nghiệm trong đời thực thường có sự mơ hồ đáng kể. Vì lý do đó, ta không thể quy sự tuân thủ công khai của những người bất đồng chính kiến ​​ngầm chỉ duy đối với ảnh hưởng mang tính quy chuẩn. Một số sự tuân thủ chắc chắn xuất phát từ ảnh hưởng thông tin. Ví dụ, những người bất đồng chính kiến ​​có thể đã nhìn đồng nghiệp của họ để làm rõ sự mơ hồ của họ với bằng chứng.

Nghiên cứu này về hành vi của bồi thẩm cho thấy lý do tại sao bạn cần phải cảnh giác về sự tuân thủ trong hành vi hàng ngày. Trên thực tế, xu hướng mạnh mẽ muốn tuân thủ theo ảnh hưởng quy chuẩn có khả năng gây ra hậu quả tiêu cực hơn nhiều.

Ví dụ, lịch sử đã cung cấp một số trường hợp về tín ngưỡng tự sát—các thành viên đã nội hóa các chuẩn mực của nhóm và tự kết liễu đời mình. Đây là sự kiện đã diễn ra ở San Diego, California, vào tháng 3 năm 1997. Các thành viên của nhóm có tên “Cổng trời (Heaven’s Gate)” đã tự sát hàng loạt:

Cảnh sát tìm thấy 39 thi thể mặc đồng phục đen giống hệt nhau và kèm theo những chiếc túi du lịch được đóng gói cho một cuộc hành trình (Balch&Taylor, 2002). Trước khi họ tự sát, các thành viên của giáo phái đã chấp nhận một hệ thống tín ngưỡng yêu cầu họ phải rời bỏ cơ thể trần thế của mình để họ có thể lên một tàu du hành UFO sẽ đưa họ đến Vương quốc Thiên đường (Kingdom of Heaven). Nhóm đã đăng rất chi tiết về hệ thộng niềm tin của mình trên trang web chính thức của nó. Các nhà nghiên cứu lo lắng rằng Internet sẽ mang đến một phương tiện đặc biệt hiệu quả để tuyển dụng mọi người vào giáo phái và các hệ thống niềm tin khác biệt khác (Dawson & Hennebry, 2003). Điều này có khiến bạn lo lắng một cách chính đáng không? Bạn nên xem xét câu hỏi đó trong bối cảnh của thử nghiệm Asch và các minh chứng khác cho thấy con người dễ dàng tuân thủ như thế nào.

Ảnh hưởng của thiểu số và sự không tuân thủ

Với quyền lực kiểm soát tài nguyên và thông tin của đa số, sẽ không đáng ngạc nhiên khi người ta thường xuyên tuân theo các nhóm. Tuy nhiên bạn cần biết là các cá nhân đôi khi rất kiên trì với quan điểm cá nhân của họ. Làm thế nào điều này có thể xảy ra? Làm sao để người ta thoát khỏi sự thống trị nhóm, và làm thế nào để bất cứ thứ gì mới (phản chuẩn mực) có thể xuất hiện? Có bất cứ điều kiện nào cho phép một thiểu số xoay chuyển đa số và tạo ra các chuẩn mực mới không?

Để trả lời những câu hỏi như vậy, Serge Moscovici và các đồng nghiệp đã tiến hành một loạt nghiên cứu về ảnh hưởng của thiểu số. Trong một nghiên cứu nới những người tham gia được giao nhiệm vụ đặt tên màu, đa số xác định chính xác các mảng màu, nhưng hai trong số liên minh người làm thí nghiệm đã gọi một cách nhất quán một mảng màu xanh lam thành màu xanh lục. Sự phản đối nhất quán của phe thiểu số không có tác dụng ngay lập tức đối với đa số, nhưng sau này khi được thử nghiệm một mình, một số người tham gia đã thay đổi nhận định của họ bằng cách di chuyển ranh giới giữa màu xanh lam và màu xanh lá cây về phía màu xanh lam của phổ màu (Moscovici, 1976; Moscovici & Faucheux, 1972). Cuối cùng, sức mạnh của nhiều người có thể bị rút giảm bởi niềm tin của một số ít người tận tâm (Moscovici, 1980, 1985).

Bạn có thể khái niệm hóa những hiệu ứng này liên quan đến sự phân biệt được nói đến trước đó, giữa ảnh hưởng quy chuẩn và ảnh hưởng thông tin (Crano & Prislin, 2006; Wood và cộng sự, 1994). Các nhóm thiểu số có ảnh hưởng quy chuẩn tương đối ít: Các thành viên của đa số thường không đặc biệt lo ngại về việc có được nhóm thiểu số yêu thích hay chấp nhận không.

Ngược lại, các nhóm thiểu số có ảnh hưởng về mặt thông tin: Các nhóm thiểu số có thể khuyến khích các thành viên trong nhóm hiểu các vấn đề từ nhiều khía cạnh (Sinaceur và cộng sự, 2010).

Thật không may, tiềm năng ảnh hưởng thông tin này có thể chỉ đôi khi cho phép thiểu số vượt qua mong muốn thông thường của các thành viên đa số để tạo khoảng cách với những người lệch lạc hoặc có quan điểm mang tính đồng thuận thấp (Wood, 2000).

Toàn bộ các bài viết theo chuyên đề:

1. Vai trò và quy tắc trong Tâm lý học xã hội
2. Các chuẩn mực xã hội
3. Thí nghiệm về quy tắc xã hội và sự tuân thủ
4. Sự tuân thủ trong cuộc sống hàng ngày
5. Cách ra quyết định theo nhóm
6. Khi nào nên tuân theo bậc thẩm quyền?

Vân Anh biên dịch

Nguồn: Psychology and life, Richard J. Gerrig, 20^th Edition, 2013, Pearson Education Inc

Bản quyền bài viết thuộc về Viện Tâm Lý Học & Truyền Thông. Khi chia sẻ, cần phải trích dẫn nguồn đầy đủ tên tác giả và nguồn là “Nguồn: Viện Tâm Lý Học & Truyền Thông”. Các bài viết trích nguồn không đầy đủ, đều không được chấp nhận và phải gỡ bỏ.
Fanpage Viện Tâm Lý Học & Truyền Thông: https://www.facebook.com/InstituteofPsychologyandMedia